Pogłębiarki cz.1
Kanał Kłodnicki – zapomniane dzieje
DAMPFBAGGER FÜR DEN KLODNITZ-KANAL CZ. 1
W najbliższym czasie przedstawimy osiem arkuszy, które stanowią uproszczoną dokumentację techniczną parowej pogłębiarki wieloczerpakowej (bagrownicy) posiadającą aż 25 czerpaków-kubłów oraz niektórych elementów wyposażenia kadłuba pogłębiarki i jej mechanizmów, jaka była wykorzystywana na Kanale Kłodnickim.
W swojej monografii o tym Kanale, P. Nadolski[1] bardzo ogólnikowo traktuje tematykę pogłębiania jego koryta oraz stosowanych wówczas urządzeń – nie precyzuje niestety dokładnie ich opisów oraz przybliżonych chociażby parametrów technicznych, w jaki sposób znalazły się na Kanale a ich raporty są pobieżne. Podobnie jest z ikonografią tego typu urządzeń – nie znajdziemy tam ani jednego szkicu czy planu, który przedstawiałby chociaż pobieżnie wygląd takiej bagrownicy. Autor w kilku miejscach pisze o nich, z czego można wnosić, że w różnych okresach było ich łącznie cztery, a w jednym nawet pracowały aż dwie równocześnie.
Aby przejść do opisu pogłębiarki, warto za autorem przedstawić te informacje – pierwsza wzmianka o tym urządzeniu opisuje konstrukcję z roku 1831, którą wykonano w gliwickiej hucie i była ona wzorowana na bagrownicy z Berlina. Miała ona napęd ręczny a koło napędowe było wprawiane w ruch za pomocą korby; dodatkowo posiadała ona duże koło czołowe i koło zamachowe, natomiast na łańcuchu było zamontowanych jedynie 14 kubłów-czerpaków. Kolejną pogłębiarkę dla potrzeb Kanału Kłodnickiego zakupiono w roku 1850, ale także i ona posiadała jak poprzednia napęd ręczny (Handbaggermaschine) – nie ma natomiast żadnej informacji i ilości czerpaków oraz chociażby ogólnego jej opisu.
Kolejny relacja dotyczy okresu z połowy XIX w. – wg autora na Kanale pracowały aż dwie pogłębiarki, zbudowane dla potrzeb utrzymania parametrów żeglugowych tej sztucznej drogi wodnej, gdzie miało to ścisły związek z występującymi wówczas niskimi stanami wody na Odrze – ale nie ma żadnych dodatkowych informacji o tym, jakie to mogły być pogłębiarki i jaką posiadały ilość czerpaków - prawdopodobnie i one były o napędzie ręcznym.
Ostatni opis związany z pogłębiarką pracującą dla potrzeb Kanału dotyczy pierwszych dwóch dekad XX w. (lata 1906 – 1914), kiedy to roczne przewozy ładunków przekroczyły ponad 50.000 ton – tutaj autor wymienia pogłębiarkę o nazwie "Gleiwitz", jednak nie określa bliżej napędu urządzenia z czerpakami, czy był on jeszcze ręczny czy już może parowy
Pierwszy prezentowany arkusz zatytułowany "Dampfbagger fűr den Klodnitz-Kanal" prezentuje widok ogólny bagrownicy w przekroju podłużnym (Längsschnitt), widok z góry na pokład (Oberansicht) a także dwa przekroje : "a-b" oraz "c-d".
Ponieważ arkusze te związane są tematycznie z takimi dziedzinami jak okrętownictwo (budowa i wyposażenie kadłuba pogłębiarki) oraz mechanika (mechanizmy i wyposażenie mechaniczne) a zamieszczenie tylko poszczególnych arkuszy bez dodatkowego objaśnienia oraz także dodatkowych opisów może być mało zrozumiałym i przystępnym.
Jak można przypuszczać, za pomocą tej bagrownicy utrzymywano głębokość tranzytową samego kryta Kanału, by były spełnione określone i wymagane dla niego parametry żeglugowe – ponieważ w swojej pracy P. Nadolski akcentuje głównie rozmiary pływających po Kanale barek (długość, szerokość, tonaż), istotne dla opisu wartości parametrów i przekrojów koryta Kanału podaje dokładnie M. Urbaniak[2] – koryto w poziomie dna miało szerokość ok. 5,6 m, natomiast szerokość w poziomie zwierciadła wody była różna i wahała się od 10,15 m poprzez 14,15 a nawet do 18,15 m. Średnia głębokość tranzytowa Kanału wynosiła ok. 1,5 m ale w niektórych odcinkach spadała do 1,28 m, zatem średnie zanurzenie dwóch głównych typów barek "Gleiwitzer Masskahn" oraz "Klodnitzmass" wahało się od 0,9 m do 1,2 m (przy najniższej wodzie żeglownej – NNW : niedrigstes Niedrigwasser) i zależne było także od głębokości basenów przeładunkowych w porcie gliwickim (głównie port Werner).
Parametry koryta Kanału Kłodnickiego, w tym pole jego przekroju poprzecznego zostaną przedstawione później, przy omawianiu zagadnień zawiązanych z pogłębianiem przy pomocy opisywanej bagrownicy.
Ponieważ zasilanie Kanału Kłodnickiego w wodę było oparte głównie o rzekę Kłodnicę (i jej dopływ Dramę) a częściowo także na wielu swoich odcinkach koryto tak rzeki jak i Kanału było wspólne, a także rzeka ta w wielu miejscach krzyżowała się z korytem Kanału – powodowało to częste zamulanie Kanału piaskiem i osadami, zwłaszcza po długotrwałych ulewach i oraz powodziach. Ponadto przy Kanale działało kilka kuźnic i fryszerek oraz młynów wodnych, które dla swojego niezakłóconego funkcjonowania także potrzebowały dużej ilości wody - jak wspomina w swojej książce P. Nadolski, interesy przewoźników i działających przy Kanale manufaktur często bywały powodem sporów właśnie o wodę. Zamulaniu koryta Kanału próbowano przeciwdziałać budując tzw. piaskowniki (było ich aż cztery, rozmieszczone w różnych miejscach), które miały przeciwdziałać nanoszeniu z wodami rzeki Kłodnicy nadmiaru rumoszu (głównie piasek i muł), ale były to prowizoryczne tak urządzenia jak i działania, które nie były w stanie w znaczący sposób rozwiązać tego problemu (zamulanie). Pewnym półśrodkiem – jak pisze P. Nadolski – było także wstrzymywanie przepływu wody przez Kanał na okres ok. 3 dni, a potem jej gwałtowne spuszczanie, metoda ta jedynie na krótko powodowała usunięcie rumoszu, ale w dłuższym okresie nie przynosiła znaczącej poprawy. Jedynym efektywnym sposobem było pogłębianie dna koryta Kanału, by jego parametry mogły zapewniać swobodną żeglugę.
Warto jeszcze dodać za Urbaniakiem, że na przeważającej swojej długości dno koryta Kanału miało podłoże gliniano-piaszczyste, ale w sekcji pomiędzy śluzami Nr VIII i Nr IX oraz śluzami Nr XVI i Nr XVII już wówczas spotykano się z objawami niebezpiecznej kurzawki.
KADŁUB POGŁĘBIARKI
Jak widać z zamieszczonego planu budowa kadłuba bagrownicy jest nieskomplikowana – kadłub jest w zasadzie płaskodennym pontonem o stosunkowo niewielkiej długości, szerokości i zanurzeniu. Z tej uproszczonej dokumentacji można wnioskować, że dno stanowiła sztywna rama wykonana z odpowiednio ułożonych kształtowników hutniczych (kątowniki). Dokoła kadłuba, w celu ochrony poszycia jego burt (w tym także części dziobowej i rufowej) zamocowano podwójny pas stałych drewnianych odbojnic.
Podstawowe wymiary bagrownicy (odnosząc je do skali rysunku) stanowią odpowiednio :
długość całkowita L (bez drewnianych odbojnic) - ok. 17,40 m,
szerokość całkowita B (bez drewnianych odbojnic) - ok. 3,75 m,
wysokość (od dna do burty) H – ok. 2,0 m,
zanurzenie T – ok. 0,65 m,
długość wnęki w kadłubie na ruchome ramię robocze z czerpakami – ok. 6,0 m,
szerokość wnęki w kadłubie na ruchome ramię robocze z czerpakami – ok. 0,75 m,
wysokość w świetle wnęki na ruchome ramię robocze z czerpakami (przekrój "c-d") – ok. 2,85 m,
długość ruchomego ramienia roboczego z czerpakami – ok. 10,0 m,
długość rękawa do zsypu urobku z dna (przekrój "a-b") – ok. 3,3 m,
szerokość rękawa do zsypu urobku z dna – ok. 0,7 m,
przekrój drewnianych odbojnic – ok. 10 x 20 cm.
Wymiary główne oraz niektóre wymiary charakterystyczne są podane na RYS. 1.
Przeprowadzone wymiarowanie bagrownicy ma charakter przybliżony (orientacyjny) i nie może być uznane za ostateczne – wynika to z faktu, że pomiary nie mogą być odniesione do oryginalnych planów, a jedynie do skanu, co może nieznacznie zafałszowywać przeliczone wartości pomiarowe – np. na podanej skali (osi wymiarowej) odcinek "0-1" nie jest tej samej długości co np. odcinek "9-10". Natomiast do przeliczeń jako podstawę przyjęto długość odcinka "0-1". Oryginalny arkusz ma wymiar 42,6 x 67 cm i jest wykonany jako litografia na kartonie.
Przedstawiona bagrownica jest przykładem pogłębiarki wieloczerpakowej (kubłowej), gdzie proces pogłębiania odbywa się w sposób ciągły, poprzez mechaniczne odspojenie gruntu (dna). Cechą charakterystyczną jest to, że w części rufowej posiada ona w płaszczyźnie symetrii kadłuba duże wcięcie dla umieszczenia tam podnoszonego (ruchomego) elementu roboczego, którym jest drabina czerpakowa z łańcuchem czerpakowym oraz przytwierdzonymi do nich kubłami.
Pokład bagrownicy jest płaski na całej swojej długości i ma nieznaczny spad w kierunku obu burt (prawej i lewej), co ułatwiało spływ wody oraz sprzątnięcie pokładu po zakończonej pracy i utrzymanie na nim czystości. Dokoła pokładu (poza rejonem rękawów do zsypu urobku) był zamocowany reling (poręcze ochronne).
Ponad pokładem w części dziobowejwznosi się na wysokości ok. 0,4 m niewielkich rozmiarów świetlik (ok. 1 x 2,3 m, jest on usytuowany w osi pogłębiarki i posiada sześć przeszklonych kwartałów z możliwością ich uchylania – odprowadzenie nadmiaru ciepła od pracy kotła i zadymienia), dający światło dzienne dla maszynistów (operatorów) obsługi kotła parowego, silnika parowego i mechanizmów (wind - kabestanów) zlokalizowanych pod pokładem. Przez pokład (w części dziobowej) jest też wypuszczony pionowo komin kotła parowego – ma on średnicę ok. 0,2 m i wysokość całkowitą liczoną od płaszcza kotła ok. 3,2 m (ponad pokład wznosi się na wysokość ok. 2,4 m) – prawdopodobnie musiał on być składany lub demontowany podczas holowania bagrownicy pod mostami Kanału (chociaż M. Urbaniak w zamieszczonej w swojej pracy locji Kanału Kłodnickiego z 1909 r. podaje, że światło poziome przęseł mostów wynosiło 5,50 m); dokumentacja chociaż uproszczona pokazuje niewielkich rozmiarów kołnierz na kominie wznoszący się ponad pokładem ok. 0,3 m (przekrój podłużny – Längsschnitt) – to zapewne może być miejsce jego łączenia służące także do szybkiego demontażu.
Bliżej śródokręcia na lewej burcie jest usytuowana niewielka zejściówka (mały trap) prowadząca pod pokład pogłębiarki, natomiast część rufowa (prawa i lewa burta pod pokładem) jest przeznaczona na pomieszczenia mieszkalne dla obsługi bagrownicy. I tak na prawej burcie usytuowano miejsce dla palaczy (obsługa kotła i silnika parowego) a zaraz za nim jest pomieszczenie mistrza bagrowniczego, natomiast na lewej burcie jest obszerne pomieszczenie dla pozostałej załogi pogłębiarki.
Część dziobowa pogłębiarki (prawie do połowy jej długości) stanowi obszerny przedział maszynowy z istotnym dla jej pracy wyposażeniem jak kocioł, silnik parowy, przekładnie i kabestany.
Zarówno w swej dziobowej oraz rufowej części, dno kadłuba ma nieznaczny wznos (dla dziobu wynosi ok. 0,4 m) – ułatwiało to zejście z mielizn i łach oraz chroniło poszycie części dennej przed poważniejszymi uszkodzeniami (np. większe kamienie, rumosz, zatopione pnie i konary drzew).
Część rufowa pogłębiarki jest zakończona płasko (obszar roboczy z czerpakami) i do obu burt (lewej i prawej) ma linię łamaną pod kątem 45 stopni. Odcinek ten ma w kadłubie (niemal do 1/3 swojej długości, ok. 6 m) wyraźnie ukształtowane i widoczne wycięcie (wnęka), gdzie umieszczono zespół prowadnic z ruchomym ramieniem roboczym i zamocowanymi do niego czerpakami (w ilości 25 sztuk). System pracy czerpaków przedstawia typ bagrownicy nasiębiernej. Obszar ten dobrze pokazuje przekrój "c-d".
Rufa jest wyposażona w ster kierunku (pokazuje go przekrój podłużny – Längsschnitt, prosta konstrukcja steru typu płytowego), ale z uwagi na wspomnianą wnękę, bagrownica musiała posiadać dwa takie stery (nie pokazują ich niestety inne rzuty i przekroje).
W części dziobowej (po obu burtach) pod pokładem znajdują się dwa bunkry (zasobniki) z węglem potrzebnym do opalania kotła parowego – wymiary bunkrów w rzucie poziomym wynoszą ok. 0,7 m na 2,0 m i są zlokalizowane w bezpośredniej bliskości kotła – ułatwienie pracy dla palczy. Na prawej burcie dziobu znajduje się także niewielka toaleta dla załogi.
Nietypowa jest natomiast część dziobowa bagrownicy, gdzie burty są wyraźnie zbieżne do osi jednostki pod stosunkowo dużym, ostrym kątem, wynoszącym ok. 35 st. Takie jego ukształtowanie wynika z faktu, że pogłębiarka ta nie ma swojego własnego napędu (pozbawiona jest śruby, a na miejsce pracy musiała być holowana) a głównie pracą bagrownicy. Jak pokazuje dokumentacja, wspomniane ruchome ramię z czerpakami miało możliwość operowania tylko w płaszczyźnie pionowej (można je było w zależności od potrzeby opuszczać w kierunku dna – pozycja robocza na średniej głębokości bagrowania ok, 07, m, lub podnosić do góry – pozycja do holowania) – mankamentem tego rozwiązania (współczesne pogłębiarki, zarówno rzeczne jak i morskie to już zupełnie inne konstrukcje) jest stosunkowo wąski pas roboczy bagrowanego dna -jest on równy szerokości kubła-czerpaka i wynosi ok. 0,56 m. Jednak znając profil poprzeczny koryta Kanału Kłodnickiego przy dnie, ta szerokość na ówczesne warunki była zapewne wystarczająca.
Dlaczego zatem dziób bagrownicy jest tak ostro ścięty, skoro jednostka ta nie posiadała własnego napędu oraz nie została skonstruowana do rozwijania dużych prędkości pływania. Jedynym sensownym wytłumaczeniem może być stosowana metoda bagrowania (pogłębiana dna Kanału) – podczas swojej pracy poruszała się ona do … tyłu, czyli rufą w kierunku bagrowania. Jak już wspomniano, ruchome ramię robocze z czerpakami (kubłami), miało ograniczoną przez swoją konstrukcję możliwość pracy – mogło poruszać się tylko w płaszczyźnie pionowej (góra – dół). Zatem pogłębianie mogło być prowadzone tylko w jednym kierunku dla danego ustawienia bagrownicy, ale nie obejmowało ono całej szerokości koryta Kanału. Sposób bagrowania i możliwych ustawień pogłębiarki względem dna, zostanie przedstawiony w kolejnych opisach.
WYPOSAŻENIE POGŁĘBIARKI
Wyposażenie bagrownicy, mając na uwadze okres jej budowy i eksploatacji, nie jest specjalnie skomplikowane – musiała ona jednak posiadać zespół niezbędnych urządzeń i mechanizmów, by zapewnić oczekiwane i wymagane parametry pracy.
Jak można zorientować się z przekroju podłużnego (Längsschnitt) oraz widoku z góry (Oberansicht) główna część tych urządzeń i mechanizmów pogłębiarki jest usytuowana pod pokładem – do najważniejszych z nich można zaliczyć : kocioł parowy, maszyna parowa, drabinę czerpakową, winda – wyciągarka drabiny czerpakowej, urządzenie do regulacji położenia drabiny czerpakowej, czerpak (kubeł) z przegubem oraz podwójny kabestan (wciągarka).
Prezentowany arkusz pokazuje jedynie schematyczną lokalizację najważniejszych urządzeń, zapewniających prawidłową pracę bagrownicy. Jak można zorientować się z przekroju podłużnego, większość wymienionych urządzeń znajduje się pod pokładem bagrownicy – takie ich usytuowanie nie jest przypadkowe. Ma to związek z położeniem pogłębiarki podczas prac, gdzie jej ustawienie względem dna i brzegów było regulowane linami i podwójnym kabestanem, które zapewniały także przemieszczanie się bagrownicy do następnego obszaru pogłębiania. Zatem pokład musiał być wolny od innych urządzeń, by nie zakłócać pracy linami – prawdopodobnie wpływ na to musiały mieć także względy bezpieczeństwa (zaplątanie się i pękanie stalowych lin podczas pracy).
Na pokładzie w części dziobowej znajdują się usytuowane w osi pogłębiarki dwie ręczne pomocnicze windy cumownicze – bezpośrednio na dziobie i za świetlikiem. Natomiast za nimi znajduje się podwójna wciągarka (kabestan) służąca do regulacji położenia bagrownicy podczas jej pracy.
źródła :
a/ [1] P. Nadolski, Dzieje Kanału Kłodnickiego i Gliwickiego, Muzeum w Gliwicach, Seria monograficzna nr 23, Gliwice 2018
b/ [2] M. Urbaniak, Dzieła hydrotechniki w Polsce. Kanał Górnośląski (Gliwicki), Księży Młyn, Łódź 2015
c/ architekturmuseum.ub.tu-berlin.de, Dampfbagger fűr den Klodnitz-Kanal
Andrzej Napiórkowski
Aby przejść do opisu pogłębiarki, warto za autorem przedstawić te informacje – pierwsza wzmianka o tym urządzeniu opisuje konstrukcję z roku 1831, którą wykonano w gliwickiej hucie i była ona wzorowana na bagrownicy z Berlina. Miała ona napęd ręczny a koło napędowe było wprawiane w ruch za pomocą korby; dodatkowo posiadała ona duże koło czołowe i koło zamachowe, natomiast na łańcuchu było zamontowanych jedynie 14 kubłów-czerpaków. Kolejną pogłębiarkę dla potrzeb Kanału Kłodnickiego zakupiono w roku 1850, ale także i ona posiadała jak poprzednia napęd ręczny (Handbaggermaschine) – nie ma natomiast żadnej informacji i ilości czerpaków oraz chociażby ogólnego jej opisu.
Kolejny relacja dotyczy okresu z połowy XIX w. – wg autora na Kanale pracowały aż dwie pogłębiarki, zbudowane dla potrzeb utrzymania parametrów żeglugowych tej sztucznej drogi wodnej, gdzie miało to ścisły związek z występującymi wówczas niskimi stanami wody na Odrze – ale nie ma żadnych dodatkowych informacji o tym, jakie to mogły być pogłębiarki i jaką posiadały ilość czerpaków - prawdopodobnie i one były o napędzie ręcznym.
Ostatni opis związany z pogłębiarką pracującą dla potrzeb Kanału dotyczy pierwszych dwóch dekad XX w. (lata 1906 – 1914), kiedy to roczne przewozy ładunków przekroczyły ponad 50.000 ton – tutaj autor wymienia pogłębiarkę o nazwie "Gleiwitz", jednak nie określa bliżej napędu urządzenia z czerpakami, czy był on jeszcze ręczny czy już może parowy
Pierwszy prezentowany arkusz zatytułowany "Dampfbagger fűr den Klodnitz-Kanal" prezentuje widok ogólny bagrownicy w przekroju podłużnym (Längsschnitt), widok z góry na pokład (Oberansicht) a także dwa przekroje : "a-b" oraz "c-d".
Ponieważ arkusze te związane są tematycznie z takimi dziedzinami jak okrętownictwo (budowa i wyposażenie kadłuba pogłębiarki) oraz mechanika (mechanizmy i wyposażenie mechaniczne) a zamieszczenie tylko poszczególnych arkuszy bez dodatkowego objaśnienia oraz także dodatkowych opisów może być mało zrozumiałym i przystępnym.
Jak można przypuszczać, za pomocą tej bagrownicy utrzymywano głębokość tranzytową samego kryta Kanału, by były spełnione określone i wymagane dla niego parametry żeglugowe – ponieważ w swojej pracy P. Nadolski akcentuje głównie rozmiary pływających po Kanale barek (długość, szerokość, tonaż), istotne dla opisu wartości parametrów i przekrojów koryta Kanału podaje dokładnie M. Urbaniak[2] – koryto w poziomie dna miało szerokość ok. 5,6 m, natomiast szerokość w poziomie zwierciadła wody była różna i wahała się od 10,15 m poprzez 14,15 a nawet do 18,15 m. Średnia głębokość tranzytowa Kanału wynosiła ok. 1,5 m ale w niektórych odcinkach spadała do 1,28 m, zatem średnie zanurzenie dwóch głównych typów barek "Gleiwitzer Masskahn" oraz "Klodnitzmass" wahało się od 0,9 m do 1,2 m (przy najniższej wodzie żeglownej – NNW : niedrigstes Niedrigwasser) i zależne było także od głębokości basenów przeładunkowych w porcie gliwickim (głównie port Werner).
Parametry koryta Kanału Kłodnickiego, w tym pole jego przekroju poprzecznego zostaną przedstawione później, przy omawianiu zagadnień zawiązanych z pogłębianiem przy pomocy opisywanej bagrownicy.
Ponieważ zasilanie Kanału Kłodnickiego w wodę było oparte głównie o rzekę Kłodnicę (i jej dopływ Dramę) a częściowo także na wielu swoich odcinkach koryto tak rzeki jak i Kanału było wspólne, a także rzeka ta w wielu miejscach krzyżowała się z korytem Kanału – powodowało to częste zamulanie Kanału piaskiem i osadami, zwłaszcza po długotrwałych ulewach i oraz powodziach. Ponadto przy Kanale działało kilka kuźnic i fryszerek oraz młynów wodnych, które dla swojego niezakłóconego funkcjonowania także potrzebowały dużej ilości wody - jak wspomina w swojej książce P. Nadolski, interesy przewoźników i działających przy Kanale manufaktur często bywały powodem sporów właśnie o wodę. Zamulaniu koryta Kanału próbowano przeciwdziałać budując tzw. piaskowniki (było ich aż cztery, rozmieszczone w różnych miejscach), które miały przeciwdziałać nanoszeniu z wodami rzeki Kłodnicy nadmiaru rumoszu (głównie piasek i muł), ale były to prowizoryczne tak urządzenia jak i działania, które nie były w stanie w znaczący sposób rozwiązać tego problemu (zamulanie). Pewnym półśrodkiem – jak pisze P. Nadolski – było także wstrzymywanie przepływu wody przez Kanał na okres ok. 3 dni, a potem jej gwałtowne spuszczanie, metoda ta jedynie na krótko powodowała usunięcie rumoszu, ale w dłuższym okresie nie przynosiła znaczącej poprawy. Jedynym efektywnym sposobem było pogłębianie dna koryta Kanału, by jego parametry mogły zapewniać swobodną żeglugę.
Warto jeszcze dodać za Urbaniakiem, że na przeważającej swojej długości dno koryta Kanału miało podłoże gliniano-piaszczyste, ale w sekcji pomiędzy śluzami Nr VIII i Nr IX oraz śluzami Nr XVI i Nr XVII już wówczas spotykano się z objawami niebezpiecznej kurzawki.
długość całkowita L (bez drewnianych odbojnic) - ok. 17,40 m,
szerokość całkowita B (bez drewnianych odbojnic) - ok. 3,75 m,
wysokość (od dna do burty) H – ok. 2,0 m,
zanurzenie T – ok. 0,65 m,
długość wnęki w kadłubie na ruchome ramię robocze z czerpakami – ok. 6,0 m,
szerokość wnęki w kadłubie na ruchome ramię robocze z czerpakami – ok. 0,75 m,
wysokość w świetle wnęki na ruchome ramię robocze z czerpakami (przekrój "c-d") – ok. 2,85 m,
długość ruchomego ramienia roboczego z czerpakami – ok. 10,0 m,
długość rękawa do zsypu urobku z dna (przekrój "a-b") – ok. 3,3 m,
szerokość rękawa do zsypu urobku z dna – ok. 0,7 m,
przekrój drewnianych odbojnic – ok. 10 x 20 cm.
Wymiary główne oraz niektóre wymiary charakterystyczne są podane na RYS. 1.
Przeprowadzone wymiarowanie bagrownicy ma charakter przybliżony (orientacyjny) i nie może być uznane za ostateczne – wynika to z faktu, że pomiary nie mogą być odniesione do oryginalnych planów, a jedynie do skanu, co może nieznacznie zafałszowywać przeliczone wartości pomiarowe – np. na podanej skali (osi wymiarowej) odcinek "0-1" nie jest tej samej długości co np. odcinek "9-10". Natomiast do przeliczeń jako podstawę przyjęto długość odcinka "0-1". Oryginalny arkusz ma wymiar 42,6 x 67 cm i jest wykonany jako litografia na kartonie.
Pokład bagrownicy jest płaski na całej swojej długości i ma nieznaczny spad w kierunku obu burt (prawej i lewej), co ułatwiało spływ wody oraz sprzątnięcie pokładu po zakończonej pracy i utrzymanie na nim czystości. Dokoła pokładu (poza rejonem rękawów do zsypu urobku) był zamocowany reling (poręcze ochronne).
Bliżej śródokręcia na lewej burcie jest usytuowana niewielka zejściówka (mały trap) prowadząca pod pokład pogłębiarki, natomiast część rufowa (prawa i lewa burta pod pokładem) jest przeznaczona na pomieszczenia mieszkalne dla obsługi bagrownicy. I tak na prawej burcie usytuowano miejsce dla palaczy (obsługa kotła i silnika parowego) a zaraz za nim jest pomieszczenie mistrza bagrowniczego, natomiast na lewej burcie jest obszerne pomieszczenie dla pozostałej załogi pogłębiarki.
Część dziobowa pogłębiarki (prawie do połowy jej długości) stanowi obszerny przedział maszynowy z istotnym dla jej pracy wyposażeniem jak kocioł, silnik parowy, przekładnie i kabestany.
Zarówno w swej dziobowej oraz rufowej części, dno kadłuba ma nieznaczny wznos (dla dziobu wynosi ok. 0,4 m) – ułatwiało to zejście z mielizn i łach oraz chroniło poszycie części dennej przed poważniejszymi uszkodzeniami (np. większe kamienie, rumosz, zatopione pnie i konary drzew).
Część rufowa pogłębiarki jest zakończona płasko (obszar roboczy z czerpakami) i do obu burt (lewej i prawej) ma linię łamaną pod kątem 45 stopni. Odcinek ten ma w kadłubie (niemal do 1/3 swojej długości, ok. 6 m) wyraźnie ukształtowane i widoczne wycięcie (wnęka), gdzie umieszczono zespół prowadnic z ruchomym ramieniem roboczym i zamocowanymi do niego czerpakami (w ilości 25 sztuk). System pracy czerpaków przedstawia typ bagrownicy nasiębiernej. Obszar ten dobrze pokazuje przekrój "c-d".
Rufa jest wyposażona w ster kierunku (pokazuje go przekrój podłużny – Längsschnitt, prosta konstrukcja steru typu płytowego), ale z uwagi na wspomnianą wnękę, bagrownica musiała posiadać dwa takie stery (nie pokazują ich niestety inne rzuty i przekroje).
W części dziobowej (po obu burtach) pod pokładem znajdują się dwa bunkry (zasobniki) z węglem potrzebnym do opalania kotła parowego – wymiary bunkrów w rzucie poziomym wynoszą ok. 0,7 m na 2,0 m i są zlokalizowane w bezpośredniej bliskości kotła – ułatwienie pracy dla palczy. Na prawej burcie dziobu znajduje się także niewielka toaleta dla załogi.
Dlaczego zatem dziób bagrownicy jest tak ostro ścięty, skoro jednostka ta nie posiadała własnego napędu oraz nie została skonstruowana do rozwijania dużych prędkości pływania. Jedynym sensownym wytłumaczeniem może być stosowana metoda bagrowania (pogłębiana dna Kanału) – podczas swojej pracy poruszała się ona do … tyłu, czyli rufą w kierunku bagrowania. Jak już wspomniano, ruchome ramię robocze z czerpakami (kubłami), miało ograniczoną przez swoją konstrukcję możliwość pracy – mogło poruszać się tylko w płaszczyźnie pionowej (góra – dół). Zatem pogłębianie mogło być prowadzone tylko w jednym kierunku dla danego ustawienia bagrownicy, ale nie obejmowało ono całej szerokości koryta Kanału. Sposób bagrowania i możliwych ustawień pogłębiarki względem dna, zostanie przedstawiony w kolejnych opisach.
Wyposażenie bagrownicy, mając na uwadze okres jej budowy i eksploatacji, nie jest specjalnie skomplikowane – musiała ona jednak posiadać zespół niezbędnych urządzeń i mechanizmów, by zapewnić oczekiwane i wymagane parametry pracy.
Jak można zorientować się z przekroju podłużnego (Längsschnitt) oraz widoku z góry (Oberansicht) główna część tych urządzeń i mechanizmów pogłębiarki jest usytuowana pod pokładem – do najważniejszych z nich można zaliczyć : kocioł parowy, maszyna parowa, drabinę czerpakową, winda – wyciągarka drabiny czerpakowej, urządzenie do regulacji położenia drabiny czerpakowej, czerpak (kubeł) z przegubem oraz podwójny kabestan (wciągarka).
Prezentowany arkusz pokazuje jedynie schematyczną lokalizację najważniejszych urządzeń, zapewniających prawidłową pracę bagrownicy. Jak można zorientować się z przekroju podłużnego, większość wymienionych urządzeń znajduje się pod pokładem bagrownicy – takie ich usytuowanie nie jest przypadkowe. Ma to związek z położeniem pogłębiarki podczas prac, gdzie jej ustawienie względem dna i brzegów było regulowane linami i podwójnym kabestanem, które zapewniały także przemieszczanie się bagrownicy do następnego obszaru pogłębiania. Zatem pokład musiał być wolny od innych urządzeń, by nie zakłócać pracy linami – prawdopodobnie wpływ na to musiały mieć także względy bezpieczeństwa (zaplątanie się i pękanie stalowych lin podczas pracy).
Na pokładzie w części dziobowej znajdują się usytuowane w osi pogłębiarki dwie ręczne pomocnicze windy cumownicze – bezpośrednio na dziobie i za świetlikiem. Natomiast za nimi znajduje się podwójna wciągarka (kabestan) służąca do regulacji położenia bagrownicy podczas jej pracy.
a/ [1] P. Nadolski, Dzieje Kanału Kłodnickiego i Gliwickiego, Muzeum w Gliwicach, Seria monograficzna nr 23, Gliwice 2018
b/ [2] M. Urbaniak, Dzieła hydrotechniki w Polsce. Kanał Górnośląski (Gliwicki), Księży Młyn, Łódź 2015
c/ architekturmuseum.ub.tu-berlin.de, Dampfbagger fűr den Klodnitz-Kanal
Andrzej Napiórkowski
Komentarze
Prześlij komentarz